Vereniging Dorpsbelangen Schipborg1. Het buitengebied rond Schipborg
Het grootste deel van het oppervlak van de gemeente Aa en Hunze van 279 km2 is buitengebied. De dorpen en buurtschappen liggen als het ware als eilanden in een zee van buitengebied. Een dorpsvisie voor Schipborg kan daarom niet zonder ook een visie op het buitengebied rond Schipborg.
In het buitengebied rond Schipborg is het typisch Drentse esdorpenlandschap redelijk goed bewaard gebleven. Herkenbaar zijn bijvoorbeeld nog de akkers op de hoog gelegen es en de hooi- en weilanden in het beekdal van de Drentsche Aa. Honderd jaar geleden was Schipborg een zeer klein esdorp, omringd door heiden en zandverstuivingen. Ontginningen in de eerste helft van de 20e eeuw, gevolgd door schaalvergroting, herverkaveling en herbebossing later, gecombineerd met naar verhouding forse nieuwbouwprojecten, hebben Schipborg gemaakt tot wat het nu is.
Schipborg en buitengebied zijn vanaf 2002 een onderdeel van het Nationaal Beek- en Esdorpenlandschap 'Drentsche Aa' (100 km2), één van de 20 Nationale Parken in Nederland. Vanaf 2006 is het Nationale Park 'Drentsche Aa' een onderdeel van het Nationale Landschap 'Drentsche Aa', dat het hele stroomgebied van de Drentsche Aa omvat (270 km2). Bij Nationale Parken gaat het om het behoud van natuurgebieden, bij Nationale Landschappen om het behoud van cultuurlandschappen. Een dorpsvisie voor Schipborg en het omringend buitengebied zullen moeten passen binnen de uitgangspunten voor zowel Nationale Parken als Nationale Landschappen.
2. Natuur en landschap
Het beleid van de provincie Drenthe is gericht op behoud en ontwikkeling van de aanwezige bossen, natuurgebieden en landschappen. Prioriteit daarbij heeft het in 2018 verwezenlijkt hebben van de Ecologische Hoofd Structuur (EHS), een zeer grootschalig netwerk van natuur en bosgebieden in Nederland, op belangrijke punten verbonden door ecologische verbindingszones. In deze grootschalige infrastructuur zal het op de lange termijn gaan om natuur met zo weinig mogelijk beheer.
Binnen Nederland is het stroomgebied van de Drentsche Aa, door de aanwezigheid van belangrijke natuurwaarden in een fraai cultuurlandschap, één van de meest waardevolle gebieden voor wat betreft natuur en landschap. Behoud van de unieke kwaliteiten van dit gebied, waaronder karakteristieke landschapskenmerken als bos en natuur, rust en stilte, ligt ook de bewoners van Schipborg na aan het hart.
De huidige ontwikkeling van natuurwaarden in het stroomgebied van de Drentsche Aa richten zich vooral op de ontstaanswijze van dit beeklandschap. Vanuit dit perspectief wordt onder meer gestreefd naar het ongedaan maken van kanalisatie-activiteiten uit het verleden en het opruimen of visvriendelijker maken van voor vissen onpasseerbare stuwen en sluisjes. Immers, voor een goede ontwikkeling van de visstand is een zo grootschalig mogelijk aaneengesloten watersysteem nodig.
Waar het beheer van de Drentsche Aa er vroeger op gericht was overtollig water zo snel mogelijk af te voeren, met verdroging en watertekorten op andere momenten als gevolg, is het beheer er nu juist op gericht overtollig water zo lang mogelijk vast te houden. Dit ten voordele van zowel landbouw als natuur. Vasthouden en bergen, en daarna pas afvoeren, moet de komende jaren de piekafvoeren verminderen en de laagste afvoeren juist vergroten. Vasthouden gebeurt vooral aan het begin van het stroomgebied, het bergen van water heeft vooral mogelijkheden in de middenloop en de benedenstroomse gebieden.
3. Landbouw
Het landschapsbeeld in de omgeving van Schipborg is tot ver in de 20e eeuw bepaald en gevormd door de landbouw. Voor het behoud van het cultuurlandschap en de algemene leefbaarheid in het gebied wordt het behoud van de landbouw daarom zeer belangrijk geacht. Dit behoud is echter bepaald niet vanzelfsprekend: het aantal boerenbedrijven neemt drastisch af. In Nederland is na 1950 elke 25 jaar het aantal boerenbedrijven gehalveerd: van 400.000 in 1950 tot ongeveer 80.000 in 2005. Het aantal boerenbedrijven in Noord-Drenthe daalt zelfs nog sterker. Op basis van deze ontwikkeling zal het aantal boerenbedrijven in Noord-Drenthe gedaald zijn van 1470 in 2005, tot rond de 1100 in 2015. Hobbyboeren en deeltijdboeren, die naast betaalde werkzaamheden buiten de landbouw zich in hun overige tijd bezig houden met veehouderij en grondbewerking, zullen deze ontwikkeling nog enigermate afremmen. Het is echter zeer de vraag of deze boeren voldoende activiteiten kunnen ontwikkelen om het cultuurlandschap blijvend te behouden.
Door schaalvergroting (de overblijvende bedrijven worden steeds groter) daalt het voor agrarisch gebruik bestemde grondoppervlak in Nederland veel langzamer dan het aantal boerenbedrijven. Gezien de huidige ontwikkeling zal in Noord-Drenthe in 2015 van het in 2005 voor agrarisch gebruik beschikbare grondoppervlak van 590 km2 nog ongeveer 550 km2 over zijn. Door toenemende druk vanuit het natuurbeleid (Natura 2000, Ecologische Hoofd Structuur) èn het streven vanuit het Nationaal Park 'Drentsche Aa' naar 'kleinschaligheid' op bedrijfsniveau, zal in het buitengebied rond Schipborg deze afname eerder groter dan kleiner zijn. Waar thans nog ongeveer 55% van het totaal oppervlak van het stroomgebied van de Drentsche Aa bestemd is voor agrarisch gebruik, zal dat in 2015 hooguit 50% zijn. Een ontwikkeling die zich op langere termijn zeker zal voortzetten. Vanuit cultuurhistorische perspectief lijkt alleen het blijvend agrarische gebruik van de essen en bepaalde veldontginningen zeker. Maar ook dat zal er van afhankelijk zijn of hier na 2013, binnen het Europese landbouwbeleid, nog wel voldoende financiële ruimte voor zal worden geboden.
Behalve voor het vergroten van het grondoppervlak met de bestemming natuur of woningbouw, zal uit de 'klassieke' landbouw verdwijnende grond ook voor de productie van biomassa kunnen worden gebruikt. Het gaat dan om het bijdragen vanuit de landbouw aan een duurzame energieproductie, zoals het omzetten van biomassa (houtachtige gewassen als gras, takken, struiken, bomen en landbouwafval) in bio-ethanol. Anders dan bij het gebruik van voedingsgewassen (granen, suikerbieten) voor dit doel, zijn er bij een dergelijke biobrandstoffenproductie geen negatieve effecten te verwachten op de voedselproductie. Bovendien zou een dergelijke biomassaproductie (snelgroeiende bomen en struiken, weinig of geen behoefte aan onderhoud of bestrijdingsmiddelen), net als indertijd de al aanwezige CO2-bossen, eenvoudig zijn in te passen binnen het natuur- en landschapsbeheer in het stroomgebied van de Drentsche Aa, mede gericht op de versterking van economische, recreatieve en ecologische waarden daar.
4. Recreatie en toerisme
Het unieke karakter van het stroomgebied van de Drentsche Aa maakt de omgeving van Schipborg zeer aantrekkelijk voor recreatie en toerisme. Vergroting van de betekenis voor recreatie en toerisme is ook één van de doelstellingen voor Nationale Landschappen. Verwacht mag daarom worden, dat de economische betekenis van recreatie en toerisme, ook in het buitengebied rond Schipborg, de komende jaren verder zal toenemen. Indien recreatie en toerisme voldoende ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden worden geboden, dan zal deze sector zich in 2015 kunnen ontwikkelen tot één van de belangrijkste economische pijlers van het stroomgebied van de Drentsche Aa, dus ook in het buitengebied rond Schipborg.Om het buitengebied rond Schipborg nog aantrekkelijker te maken voor recreatie en toerisme, zal de belevingswaarde van het stroomgebied van de Drentsche Aa verder kunnen worden verhoogd. Het gaat dan om het aanbrengen en in stand houden van een fijnmazig netwerk van in het landschap passende onverharde smalle paadjes, eenvoudige bankjes, simpele bruggetjes en natuurlijk ingerichte terreinen rond bijvoorbeeld archeologische monumenten. Ook de Schipborgse Strubben, behorende tot de oudste bossen van Drenthe, zullen voor hun behoud actief moeten worden beheerd. Recreatie en toerisme behoeven hier een beheer gericht op een verdere versterking van de samenhang in het landschap, door het beleefbaar maken van de aanwezige cultuurhistorische monumenten en het behouden van het in het gebied aanwezige agrarische activiteiten.
5. Slotwoord
Het is een algemene menselijke trek de bestaande omgeving zoveel mogelijk te willen beschermen tegen veranderingen. Maar dit heeft het optreden van veranderingen nooit blijvend kunnen tegenhouden. Dat kan uiteraard betreurd worden (denk aan het liedje van Wim Sonneveld over 'Het Dorp'), maar generaties na ons zullen de inmiddels verloren gegane omgevingsaspecten niet missen. Nostalgische verhalen uit het verleden zijn van alle tijd! Bij het behoud van een vitaal buitengebied rond Schipborg ware dat goed in gedachten te houden!
